Sığırlarda Dış Gürünüşe Göre Sınıflandırma

 

Ekonomik süt sığırı yetiştiriciliğinde en önemli kriterler süt ve döl verimidir. Bir inekten hayatı boyunca elde edilen süt ve döl verimi işletmenin ekonomikliğini ve ülkenin de hayvansal ürün üretim miktarını belirlemektedir. Uzun ömürlülük olarak ifade edilen bu durum sığırların yüksek verime dayanabilecek yapıya sahip olması ile mümkündür.

 

Bu nedenle de uzun ömürlülük daha da önemli bir kriter olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir çok araştırma uzun ömürlülük ile dış görünüş özellikleri arasında bir bağlantı olduğunu göstermiştir.

 

Bir hayvanın damızlık için uygunluğunu belirlemek amacı ile süt, et ve döl verimleri gibi ölçülebilen özellikleri yanında ekonomik açıdan önemli ve görsel olarak da belirlenebilen özelliklerin de dikkate alınması gereği tüm ülkelerce kabullenilmiştir. 

 

Sığırların verimliliğini ve ekonomik ömür süresini etkileyen, kalıtım yolu ile generasyonlara aktarılabilen dış görünüş özelliklerinin populasyon içerisinde belirli kriterlere göre tanımlanması ve değerlendirilmesi işlemine “ Dış Görünüşe Göre Sınıflandırma” denilir.

 

Başlangıçta her ülkenin kendine göre sistemi bulunurken, ülkeler arası anlaşılırlık ve karşılaştırma sağlanabilmesi amacıyla 1997 yılında Holstein sığırlar için bir temel standart hazırlanmıştır. 2002’de bu standart yenilenmiştir. Ülkeler bu standartı temel alarak kendi sistemlerini oluşturmaktadır.

 

Türkiye’de Dış Görünüşe Göre Sınıflandırma çalışmalarına 1995 yılında başlanmıştır. 10 kişinin yabancı uzmanlar tarafından eğitimi ile başlayan çalışmalar 1999 yılına kadar daha çok  eğitim ve sistemin kurulması şeklinde gerçekleştirilmiştir. 2000 yılında da Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca talimatı hazırlanıp yayınlanmıştır.

 

Halen uluslararası kriterler doğrultusunda Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliklerine üye işletmelerde Dış Görünüşe Göre sınıflandırma yapılmaktadır. 

 

Sığır yetiştiriciliğinde ineklerden uzun yıllar yılda bir sağlıklı bir yavru almak ve mümkün olabildiğince yüksek verim elde etmek temel amaçtır. Bunun için ineklerin iyi bir soydan gelmelerinin yanı sıra sağlam ve gelişmiş bir beden yapısına, kapasiteli bir memeye, ağır bedenini taşıyacak yapıda ayak ve bacaklara sahip olmaları gerekir.

 

•Dış görünüşü iyi olan hayvanlar büyük olasılıkla uzun ömürlü olur.

•Damızlık satışlarda fiyat bakımından avantaj sağlanır.

•Elde edilecek süt veriminde artış sağlanır. 

•Gelecekte genetik ve ekonomik açıdan fayda sağlanamayacak bireylerin erken dönemde ayıklanması mümkün olur.

•Dış görünüş özellikleri iyi olan bir hayvanın sağlık problemleri daha az olur.

•Üretici ve çevre koşullarına uyumlu hayvanlar elde edilebilir.

•Buzağılama ve döl verimi bakımından populasyon performansı yükseltilir.

•Yüksek süt verimine dayanabilecek yapıya sahip nesiller elde edilir.

•Buzağı kayıpları azaltılır.

•Yurt içi ve uluslar arası yarışmalarda derece alabilecek hayvanlar elde edilir.

-Sınıflandırma, soykütüğü sistemini yürütmekle yetkili kuruluşlar tarafından yapılabilir.

-Boğa seçimi yapmak amacı dışında, dileyen her kişi sınıflandırma yapamaz. Sınıflandırma uzmanları, Bakanlığın veya yetkili kuruluşların düzenleyeceği toplu eğitimden geçmek zorundadır.

 

Dış görünüş özelliklerine göre sınıflandırmada farklı amaçlara hizmet eden 2 yöntem vardır.

1-100 Puan Sistemi

2-Doğrusal (Linear)Tanımlama

 

1-100 Puan Sistemi

Sınıflandırıcının doğrudan hayvanın değerine karar verdiği bir yöntemdir. Hayvan iyi ya da kötü diye değerlendirilir. Hayvanları puanına göre sıralamak ve seçim yapmak imkanı vardır. Islah örgütlerinde yürütülen seleksiyon programlarında kullanılması bakımından önemlidir.

 

-İnekler 100 puan üzerinden değerlendirilir ve aldıkları puana göre şu şekilde sınıflandırılır:

> 90Mükemmel: Bir inek ancak 3. buzağısından sonra bu puana ulaşabilir.

85-89Çok İyi  : 1. ve 2. laktasyondaki ineklerde maksimum puan 88 dir.

80-84İyi: Damızlık kullanım

75-79Orta: Damızlık kullanım

70-74Yeterli: Damızlık kullanımda dikkat

65-69Zayıf: Sürüden çıkarılabilir.

 

-100 puan üzerinden sınıflandırmada vücut 4 bölüme ayrılarak değerlendirme yapılır.

a)Süt tipi

b)Beden

c)Ayak ve Bacaklar

d)Meme

-Her bölüm için bulunan bu değerler, her bölüme verilen ağırlık oranı ile     çarpılarak toplanır ve 100 üzerinden sınıflandırma puanı bulunur

 

a)Süt Tipi:

Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir.

•Cidago (yuvarlaklık – Keskinlik) : Hayvanın arka tarafından cidagonun aşağı doğru yaptığı açının kabalığı veya keskinliğine bakılır. Sütçü tiplerde açının keskin olması istenir.

•Kaburga Aralığı (dar – geniş) : Aralığın 2.5-3 parmak sığacak genişlikte olması arzu edilir. 

•Harmoni (yok – var) : Yandan bakarak hayvanın ön, orta ve arka vücut bölmeleri arasındaki uyuma bakılır. Ayrıca sırt çizgisinin düzgünlüğü, deri ve kılların yapısı ile genel görünümü, derinin esnekliğine bakılır.

•İskelet Yapısı ( Kaba – İnce ) : Süt tipi karakterinin gereği olarak bir zerafetin veya inceliğin olması istenir. Kemiklerde kabalık ve şekil bozuklukları istenmez.

•Boyun (kısa – uzun) : Boyun uzun ve bedenle uyumlu bir bağlantısı olmalıdır.

 

b)Beden:

Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir.

•Sağrı Yükseklği (alçak – yüksek) : 1. Laktasyondaki bir inekte 142-153 cm olması istenir.

•Beden Derinliği (dar – derin) : Derinliğin fazla olması istenir.

•Göğüs genişliği (dar - geniş) : Göğüsün genişliği arzu edilir.

•Sağrı Genişliği (dar – geniş) : Doğum kolaylığı nedeniyle geniş olması arzu edilir.

•Sağrı Eğimi (yükselen – alçalan) : Sağrının hafif alçalan eğime sahip olması istenir.

•Beden uzunluğu (kısa – uzun) : bedenin uzun olması arzu edilir.

•Sağrı Uzunluğu (kısa – uzun) : Sağrının uzun olması istenir.

 

c)Ayak ve Bacaklar:

Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir.

•Tırnak Yüksekliği (alçak – yüksek) : Ortalama bir yükseklik arzu edilir. 

•Arka Bacak Açısı (dar veya çok geniş – ortalama) : Arka bacak açısının ne çok dik (geniş açı) nede dar açılı olması istenir.

•Arka Bacak Duruşu (X duruşu – paralel) : Birbirine paralel veya hafif dışa bakan bacak istenir.

•Arka Diz (şiş,kaba – narin,ince) : Kaba, şiş ve iltihaplı gibi yumuşak dokuya sahip diz yapısı istenmez.

•Kemik Yapısı (kaba – narin) : Narin olması yanında güçlü bir kemik yapısı istenmektedir. 

 

d)Meme:

Memelerin ödemli olmamasına, meme bölmelerinden birinin körelmiş olmamasına, yaralanma nedeni ile doku bütünlüğünün bozulmamış olmasına dikkat edilmeli, bu tip memeye sahip hayvanlar değerlendirmeye alınmamalıdır.

Hayvanın aşağıdaki özelliklerine bakılır ve idealden uzaklığına göre değerlendirilir.

•Meme Merkez Bağı (zayıf – güçlü) : Bağın güçlü olması istenir. 

•Arka Meme Yüksekliği (alçak – yüksek) : Yüksekliğin fazla olması istenir.

•Arka Meme Genişliği (dar – geniş) : Oldukça geniş olması istenir.

•Meme Tabanı (alçak – yüksek) : Memenin gelecekteki sağlığı açısından sarkık olmaması, yüksek olması istenir.

•Ön Meme Bağlantısı (zayıf – güçlü) : Memenin karına doğru geniş açı ile bağlanması istenir.

•Ön Meme Başı Yerleşimi (dışa veya içe doğru – ortada) : Arkadan bakıldığında meme başlarının, bulunduğu lobun ortasına veya hafif içe dönük bağlanmış olması istenir.

•Meme Yapısı (etli,kaba – sütlü, yumuşak) : Yumuşak bir doku, süt damarları belirgin, uzun bir yapıya sahip olması istenir.

•Ön Meme Başı Uzunluğu ( çok kısa veya çok uzun - orta) : Sağım makinalarının işleyişi bakımından orta uzunlukta olması arzu edilir.

•Arka Meme Başı Yerleşimi (dışa veya içe doğru – ortada) : Arkadan bakıldığında meme başlarının, bulunduğu lobun ortasına veya hafif içe dönük bağlanmış olması istenir.

 

2-  Doğrusal (Linear) Tanımlama :

 

-İnekler iyi yada kötü olarak değerlendirilmez, dış görünüş bakımından mevcut durum ortaya konur. Amaç, hayvanın değerlendirilmesi, puan verme değil tanımlanmasıdır.

-Bu yöntem, boğaların kızlarının dış görünüşüne bakarak o boğanın döllerinin dış görünüş özelliklerinin tespitinde kullanılır.

-Yöntemin bir diğer kullanım alanı, amaçlı çiftleştirmedir. Bunun için işletmedeki ineklerin ve boğaların dış görünüş özelliklerinin bilinmesi gerekir.

-Doğrusal tanımlamada uluslararası kabul görmüş 14 standart özellik olup Türkiye’de bu özellikler ile hayvanları daha iyi tanımlamamızı sağlayacak 3 özellik daha olmak üzere toplam 17 özellik kullanılacaktır.

-Her bir özellik için (vücut yüksekliği hariç) 1 – 9 arası puanlama yapılır. 1 ve 9 puanları ilgili özellik bakımından ekstrem sınırları temsil etmektedir. 5 puan ortalama değeri ifade etmektedir. 5 puan ideal demek değildir. İdeal ıslah amacına göre değişir.

 

 

1-Sağrı Yüksekliği : Sağrı kemiğinden yere kadar olan mesafedir. Santimetre cinsinden ifade edilir. Vücudun büyüklüğünü ve kapasitesini belirler.

 

2-Süt Karakteri: İneklerin arka-üst taraftan görünüşü olup, cidagonun yanlara doğru yaptığı açıya bakılır. Etçi özellik göstermesi istenmez.

 

3-Beden Derinliği: Karnın en sarkık olduğu yer ile sırt arasındaki mesafedir. Vücudun kapasitesini belirler. Kaba yem tüketimi bakımından önemlidir.

 

4-Göğüs Genişliği: Ön göğüs genişliği dikkate alınır. Hayvanın sağlam ve güçlü yapıda olmasının göstergesidir.

 

5-Sağrı Genişliği: Oturak yumruları arasındaki mesafedir. Doğumda önemlidir. 17-18 cm olması arzu edilir (5 puan olarak değerlendirilir).

 

6-Sağrı Eğimi: Kalça ve oturak yumrularının arasındaki eğim dikkate alınır. Oturak yumrusunun kalça kemiği çıkıntısından 1-2 parmak aşağıda olması arzu edilir (5 puan olarak değerlendirilir). Paralellik varsa 3 puan verilir.

 

7-Arka Bacak Açısı: Arka bacağın yandan görüntüsüne bakılır. Arka bacağın dikliği veya yatıklığı ağırlığın ayaklara dengesiz bir biçimde binmesine yol açar. Hareket zorluğu yanında uzun ömürlülüğü de etkiler. 4-6 puan arzu edilen puandır.

 

8-Tırnak(Taban Yük.): Tırnağın arka tarafının yerden yüksekliği olup, yere yakın olması veya çok yüksek olması ayakların hareketini engellemektedir. Tırnağın arka yüksekliği 3 cm civarında ise 5 puan verilir.

 

9-Diz: Arka dizin kalınlığına bakılır. Dizlerin iç ve dış kısımlarının kuruluk, etlilik durumu değerlendirilir.

 

10-A.Bacak Duruşu: Her iki bacağın duruş pozisyonuna bakılır. Tırnaklar üzerine direkt etkilidir. Hayvan hareket halindeyken daha kolay tespit edilir

 

11-Ö.Meme Bağlantısı: Memenin karına doğru bağlantısı olup, memenin kapasitesi ve ileride sarkıp sarkmayacağı konularında önemlidir.

 

12-A.Meme Yüksekliği: Memenin arka bacaklar arasından görülen bağlantısı olup, memenin kapasitesini tahmin etmeye yarar. Vulva dudaklarının alt ucu ile meme başlangıç noktası arası mesafe 8 parmak (17 cm kadar) 5 puan olarak değerlendirilir. 4 parmak 9 puan, 12 parmak 1 puan.

 

13-Meme Merkez Bağı: Memenin vücuda bağlanmasını sağlayan bu bağın belirgin olması istenir. Sarkmaların önlenmesinde önemlidir. Hiç çizgi yok ise 1 puan. 

3 noktaya bakılır: -   Çizginin yukarı doğru yüksekliği

- Çizginin derinliği

-Arka memelerin açısı

 

14-Meme Tabanı: Vücuda sağlam bir biçimde bağlı olan memenin  en fazla arka diz hizasına kadar inmesi istenir. Memenin en alt noktası (meme başının memeye bağlandığı yer) ile diz arasındaki mesafenin 4-5 parmak olması arzu edilir (5 puan olarak değerlendirilir). Tam diz hizasında ise 2 puan verilir.

 

15-Meme Başı Yerleşimi: Ön meme başlarının memeye bağlandığı yeri ifade eder (içe yada dışa bakışı değil). Sağlık ve makinalı sağım için önemlidir.

 

16-Meme Başı Uzunluğu: Ön meme başlarının uzunluğunu ifade eder. Makinalı sağım için önemlidir. 5 cm 5 puan.

 

17-A.Meme Başı Yerleşimi: Arka meme başlarının memeye bağlandığı yeri ifade eder (içe yada dışa bakışı değil).Sağlık ve makinalı sağım için önemlidi